Wizja terenowa eksperta z UNESCO w Tarnowskich Górach

Zakończył się jeden z najważniejszych etapów związanych z wpisem tarnogórskich podziemi i naziemnych obiektów pogórniczych na Listę światowego dziedzictwa UNESCO. Między 29 sierpnia a 4 września nominowane na tę prestiżową listę obiekty z Tarnowskich Gór, Bytomia i Zbrosławic zobaczyli eksperci z organizacji ICOMOS.

Źródło: Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, www.kopalniasrebra.pl 

Wizję terenową, zorganizowaną i sfinansowaną przez Narodowy Instytut Dziedzictwa oraz Urząd Miasta Tarnowskie Góry, przeprowadził Michel Cotte, doradca ICOMOS oraz emerytowany profesor Uniwersytetu Nantes we Francji.

Tak zwana misja odbiorcza rozpoczęła się od nieformalnego spotkania w siedzibie Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, instytucji która napisała obszerny wniosek, a na zlecenie Narodowego Instytutu Dziedzictwa - także plan zarządzania.

We wtorek 30 sierpnia, w sali sesyjnej ratusza, rozpoczęła się część oficjalna misji moderowana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Oprócz międzynarodowych ekspertów, na seminarium wprowadzającym obecni byli także właściciele oraz interesariusze nominowanego dobra, czyli podmioty zarządzające danym obiektem i nadzorujące jego ochronę.

Od wtorku do piątku włącznie ekspert zobaczył większość nominowanych obiektów. Informacje historyczne, przebieg granic, strefy buforowej prezentował na każym z nich Zbigniew Pawlak, wiceprzewodniczący Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej i jednocześnie asystent burmistrza miasta ds. UNESCO. W czasie wizji lokalnej obecni byli także administratorzy i właściciele obiektów, którzy odpowiadali na pytania związane z ochroną i zarządzaniem.

Wizja terenowa ICOMOS'u rozpoczęła się od wizyty w Zabytkowej Kopalni Srebra, gdzie od 1976 r. funkcjonuje podziemna trasa turystyczna. Z kolei wraz z sekcją Penetracji i Ochrony Podziemi SMZT eksplorował niedostępne dla turystów chodniki kopalni.
Michel Cotte zapoznał się z zasobami geologicznymi ziemi tarnogórskiej odwiedzając rejon Suchej Góry w Bytomiu. Zobaczył także Srebrną Górę, czyli obszar historycznego wydobycia rud metali, a także szyby Urban i Adler. W harmonogramie znalazły się Hałda Popłuczkowa Kopalni Fryderyk, pierwotny rejon założenia tejże kopalni oraz szyb wentylacyjny Bohr.

Źródło: Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, www.kopalniasrebra.pl 

Nastepnie delegacja ICOMOS'u zobaczyła część naziemną i podziemną Stacji Wodociągowej Staszic, XIX-wieczy krajobraz pogórniczy, ujęcie wody na szybie Kaehler, wyloty i roznosy dwóch sztolni (Sztolni Głębokiej Fryderyk i Boże Wspomóż) i szyb sztolniowy Adam.
Przedostatni dzień misji to turystyczny odcinek Sztolni Głębokiej Fryderyk znany jako Sztolnia Czarnego Pstraga, wyprawa poza trasę turystyczną w kierunku wylotu oraz Park Miejski, który jest przykładem świadomej rekultywacji terenów pogórniczych zamienionych na tereny rekreacyjne.
W sobotę, również w ratuszu, odbyło się podsumowanie misji eksperta, gdzie doprecyzowano jeszcze niektóre elementy merytoryczne. Michele Cotte podziękował Narodowemu Instytutowi Dziedzictwa oraz władzom miasta za sprawną organizację misji odbiorczej. Dodał, że wizja terenowa to zaledwie 10 procent prac nad tarnogórską kandydaturą. Aplikacja złożona na początku roku w Centrum Światowego Dziedzictwa jest nadal poddawana wnikliwej ocenie przez grupę ponad 30 ekspertów z różnych dziedzin. O tym czy ich rekomendacja trafi na przyszłoroczną sesję Komitetu Światowego Dziedzictwa dowiemy się najprawdopodobniej w maju.

Ekspert z Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych (ICOMOS) poszukiwał w Tarnowskich Górach, Bytomiu i Zbrosławicach tzw. OUV, czyli Wyjątkowej Powszechnej Wartości (Outstanding Universal Value). Jest to składnik świadczący o unikatowości danego miejsca i przepustka, by znaleźć się na liście UNESCO.

Źródło: Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, www.kopalniasrebra.pl 

Reprezentantem Wyjątkowej Powszechnej Wartości są atrybuty, czyli miejsca nominowane. Jest ich wprawdzie 28 natomiast i historycznie i technicznie stanowią one jedną całość, która jest związana zarówno z górnictwem jak i systemami odwadniania oraz dostarczania wody pogórniczej dla ludności.
Tarnowskie Góry mogą poszczycić się największą i najważniejszą historycznie kopalnią ołowiu, srebra i cynku w Polsce oraz zintegrowanym, podziemnym systemem gospodarowania wodą, który zawiera pionierski system zaopatrywania w wodę, największy tego rodzaju na świecie.
W historii tarnogórskiego górnictwa wyróżnia się dwie podstawowe fazy jego rozwoju. Pierwsza, przypadająca na wiek XVI uczyniła z powstałych wówczas Tarnowskich Gór ważny ośrodek produkcji i eksportu rudy ołowiowo-srebrnej. Uważa się, że eksportowany ołów tarnogórski miał pośredni wpływ na rozwój międzynarodowego handlu i ogólne ożywienie gospodarcze kontynentu.

Druga faza, rozpoczęta w 1784 roku, wiązała się z wydobyciem złóż na dużą skalę w państwowej (pruskiej) kopalni Fryderyk. Tarnowskie Góry zapracowały wówczas na stałe miejsce w dziejach rewolucji przemysłowej, m.in. poprzez wczesne zastosowanie techniki parowej do odwadniania podziemi (od 1788 roku) oraz wielkość miejscowej produkcji cynku, która w XIX wieku stanowiła niemal połowę globalnego zapotrzebowania na ten surowiec.

Źródło: Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, www.kopalniasrebra.pl

Na szczególną uwagę zasługuje rozbudowany zespół technologii odwodnienia kopalni i zaopatrywania w wodę. Kluczowym jej elementem była Sztolnia Głęboka Fryderyk, budowana w latach 1821-1834. Wykorzystanie wody podziemnej do celów konsumpcyjnych i przemysłowych było z kolei pierwszym na świecie wielkoskalowym systemem tego typu.

Źródło:  Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej